Vai Trò Của Tư Duy Phản Biện

1. Tư duy phản biện (critical thinking) có cội nguồn từ triết lý phân tích và chủ nghĩa kiến tạo thực dụng từ hơn 2.500 năm trước, trong kinh Phật mà chủ yếu là kinh Vệ-đà và A-tì-đạt-ma cũng như trong truyền thống của Hy Lạp, tiêu biểu là quan điểm của nhà triết học Socrat. Mặc dù Socrat đã tiếp cận vấn đề tư duy phản biện từ lâu, nhưng phải đến khi xuất hiện định nghĩa về tư duy phản biện của J. Dewey (1859-1952) - nhà triết học, tâm lý học, giáo dục học người Mỹ - thì tư duy phản biện mới được biết đến một cách rộng rãi. J. Dewey gọi tư duy phản biện là sự suy nghĩ sâu sắc và định nghĩa là sự suy xét chủ động, liên tục, cẩn trọng về một niềm tin, một giả định khoa học có xét đến những lý lẽ bảo vệ nó và những kết luận xa hơn được hướng đến.

Mô hình Six Thinking Hats (6 chiếc mũ tư duy)

Mô hình Six Thinking Hats (6 chiếc mũ tư duy) là một phương pháp rèn luyện và phát triển kỹ năng tư duy phản biện rất hiệu quả. Được đề xuất bởi nhà tư duy học Edward de Bono, mô hình này giúp tập trung suy nghĩ từ nhiều góc độ khác nhau, từ đó giúp đánh giá tổng quan một cách toàn diện và đưa ra quyết định phản biện logic hơn.

Mô hình Six Thinking Hats gồm 6 mũ màu khác nhau, mỗi mũ đại diện cho một cách tiếp cận suy nghĩ khác nhau:

Mô hình Six Thinking Hats (6 chiếc mũ tư duy)

Đặc điểm của kỹ năng tư duy phản biện

Tư duy phản biện đem đến con người lối tư duy sáng tạo, hình thành lối suy nghĩ chất lượng. Kỹ năng tư duy phản biện mang những đặc điểm:

Đặc điểm của kỹ năng tư duy phản biện

Những cách để rèn luyện suy nghĩ phản biện

Để rèn luyện suy nghĩ phản biện, chúng ta có thể áp dụng một số cách sau đây:

Mô hình Reverse Thinking (Tư duy ngược)

Mô hình Reverse Thinking (tư duy ngược) dựa trên việc đảo ngược quá trình suy nghĩ thông thường bằng cách bắt đầu từ mục tiêu hoặc kết quả cuối cùng, sau đó xác định những bước cụ thể để đạt được mục tiêu đó.

Thay vì suy nghĩ từ vấn đề đến giải pháp, tư duy ngược tập trung vào việc đặt câu hỏi về mục tiêu cuối cùng và tìm ra các phương pháp để đạt được mục tiêu đó. Việc sử dụng tư duy ngược giúp khám phá các khả năng mới và tạo ra các giải pháp sáng tạo, vượt ra ngoài những giới hạn truyền thống và tư duy thông thường.

Mô hình tư duy ngược giúp mở rộng tầm nhìn nhằm khám phá những cách tiếp cận mới trong việc giải quyết vấn đề. Từ đó, khuyến khích sự sáng tạo, tư duy phản biện, đồng thời giúp tìm ra những giải pháp tiến bộ hơn trong cuộc sống.

SWOT là viết tắt của Strengths (Điểm mạnh), Weaknesses (Điểm yếu), Opportunities (Cơ hội) và Threats (Mối đe dọa). Mô hình này giúp bạn đánh giá tổng quan về một vấn đề thông qua việc phân tích các yếu tố nội bộ và ngoại vi liên quan.

Cách thức áp dụng mô hình SWOT:

Phân tích SWOT giúp bạn có cái nhìn tổng quan và cân nhắc các yếu tố ảnh hưởng đến quyết định hoặc vấn đề một cách chân thực nhất. Khi áp dụng mô hình SWOT, bạn có cơ hội đánh giá một cách logic một vấn đề. Từ đó đưa ra những giải pháp hiệu quả. Mô hình SWOT thúc đẩy kỹ năng tư duy phản biện, giúp bạn có cái nhìn toàn diện về bản thân, tổ chức và môi trường xung quanh.

Xem thêm: KỸ NĂNG LẬP KẾ HOẠCH: ĐỊNH NGHĨA, VAI TRÒ, QUY TRÌNH LẬP KẾ HOẠCH

Các kỹ năng cần có trong tư duy phản biện

Quan sát là nền tảng quan trọng cho kỹ năng phản biện. Những người có kỹ năng quan sát tinh tế có khả năng nhận biết, xác định các vấn đề dù là mới mẻ trong môi trường cuộc sống.

Đồng thời, kỹ năng quan sát cũng giúp bạn xây dựng nền tảng thông tin cơ sở để phản biện và đưa ra quyết định thông minh. Bằng cách kết hợp kỹ năng quan sát với khả năng phân tích, bạn có thể đánh giá tình hình một cách logic, đưa ra các giải pháp hợp lý.

Khi đã xác định vấn đề, kỹ năng phân tích trở nên cần thiết để tiến hành quá trình tư duy phản biện một cách hiệu quả. Khả năng phân tích giúp bạn lựa chọn thông tin một cách khách quan đảm bảo rằng lập luận của bạn dựa trên dữ liệu và sự thật, chứ không bị chi phối bởi cảm xúc hay định kiến cá nhân.

Bằng cách tập trung vào việc thu thập thông tin một cách khách quan, bạn có thể đưa ra quyết định thông minh, lập luận mạnh mẽ.

Khả năng giao tiếp hiệu quả giúp bạn trình bày quan điểm phản biện một cách rõ ràng và thuyết phục. Bằng cách sử dụng từ ngữ chính xác, bạn có thể truyền đạt quan điểm một cách dễ hiểu và thuyết phục. Kỹ năng này giúp tăng cường sự hiểu biết, đồng thuận giữa các bên liên quan trong quá trình thảo luận.

Xem thêm: KỸ NĂNG GIAO TIẾP LÀ GÌ? 9 CÁCH CẢI THIỆN KỸ NĂNG GIAO TIẾP HIỆU QUẢ

Sau khi bạn đã xác định vấn đề, phân tích và tìm ra một số giải pháp khắc phục, bước cuối cùng để hoàn thành quá trình giải quyết vấn đề sẽ là thực hiện và triển khai các giải pháp đó.

Bằng cách đưa ra những câu hỏi cần thiết, bạn có thể kiểm tra tính khả thi, tính hiệu quả của mỗi giải pháp trước khi tiến hành triển khai. Điều này giúp tránh tình trạng lựa chọn giải pháp bị hấp tấp hoặc không tốt cho tình huống.

Ngoài ra, kỹ năng tư duy phản biện còn hỗ trợ bạn trong việc đánh giá rủi ro và lợi ích của từng giải pháp. Bạn có thể xem xét các hậu quả tiềm năng, nhận diện điểm yếu và tìm cách giảm thiểu rủi ro trong quá trình triển khai.

Xem thêm: KỸ NĂNG GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ: KHÁI NIỆM, PHƯƠNG PHÁP VÀ CÁCH CẢI THIỆN

Suy luận là một trong những kỹ năng phản biện khác đóng vai trò quan trọng trong quá trình đưa ra kết luận dựa trên thông tin đã thu thập. Kỹ năng này có thể đòi hỏi bạn phải có kiến thức hoặc kinh nghiệm trong một lĩnh vực cụ thể, từ đó phát triển câu trả lời dựa trên những thông tin hạn chế mà bạn có.

Tuy nhiên, suy luận của bạn cần phải có căn cứ và dựa trên thông tin xác thực, thay vì chỉ là "cảm nhận" không thể chứng minh. Điều này đảm bảo tính chính xác của câu trả lời mà bạn đưa ra. Một người có kỹ năng tư duy phản biện sẽ sẵn sàng thảo luận, phản đối ý kiến của người khác nếu họ nhận thấy rằng có điểm chưa phù hợp hoặc chưa có căn cứ đủ.

Khám phá tầm quan trọng của tư duy phản biện

Trong cuộc sống hiện đại này tư duy phản biện là cực kỳ quan trọng, khi nhu cầu đòi hỏi của thị trường càng cao thì việc nâng cao trình độ bản thân ở các lĩnh vực là thực sự cần thiết. Chỉ có bản thân bạn mới biết mình nên làm gì và chính bản thân các bạn mới quyết định tương lai của các bạn như thế nào.

Hãy cùng vieclam123.vn tìm hiểu và khám phá rõ hơn về vai trò cũng như tầm quan trọng của tư duy phản biện với nội dung sau đây:

Ví dụ về kỹ năng tư duy phản biện

Dưới đây là các ví dụ cụ thể về áp dụng kỹ năng tư duy phản biện trong cuộc sống, công việc và học tập để bạn tham khảo:

Ví dụ tư duy phản biện trọng cuộc sống

Bạn đang xem xét việc nâng cấp tính năng bảo mật cho ngôi nhà của mình và quan tâm đến việc lắp đặt một hệ thống báo động đáng tin cậy. Bạn bắt đầu tìm kiếm trên các trang web cải tiến nhà và tìm thấy một bài viết đánh giá đạt năm sao về một hệ thống báo động. Bài viết đánh giá có những phê phán tích cực và hệ thống báo động được mô tả là dễ dàng cài đặt và tin cậy.

Tuy nhiên, bạn quyết định so sánh bài viết đánh giá này với các đánh giá từ người dùng trên một trang web khác. Bạn nhận thấy rằng các đánh giá này không tích cực. Một số khách hàng gặp vấn đề khi cài đặt báo động và một số người lưu ý rằng nó kích hoạt mà không có lý do rõ ràng.

Bạn quay lại xem lại bài viết đánh giá gốc và nhận thấy rằng dòng chữ “nội dung được tài trợ” được hiển thị nhỏ gọn dưới tiêu đề bài viết. Dựa trên điều này, bạn suy luận rằng đánh giá này là một quảng cáo và không phải là một nguồn thông tin khách quan.

Trong quá trình suy nghĩ phản biện, có một số lỗi phổ biến mà người ta thường gặp phải. Dưới đây là một số lỗi đó: